‘Bij het aanpikken gaat er nog veel te vaak iets mis’
Ongelukken met hijskranen zijn schering en inslag. Uit een inventarisatie van Cobouw blijkt dat het aantal ongevallen in 2018 bijna is verdubbeld ten opzichte van het jaar ervoor. ‘Metselaars en timmermannen krijgen tegenwoordig te horen: maak jij die last even vast? Dan gaat het natuurlijk snel mis.’
In 2017 vonden elf ongelukken met hijskranen plaats, dit jaar later ligt dat aantal tot nu toe op negentien. Elke maand vond er minstens een ongeluk plaats. Voor de inventarisatie baseerde Cobouw zich op berichten in eigen en andere media.
Officiële cijfers bestaan niet
Cobouw vroeg ook officiële cijfers op, bij verzekeraars, brancheverenigingen, het CBS, de Onderzoeksraad voor de Veiligheid en de inspectie SZW. Maar zonder resultaat. Het aantal ongelukken met hijskranen, zo blijkt, wordt niet specifiek bijgehouden.
‘We hebben wel schadedossiers van onze klanten, maar we maken geen onderscheid tussen het soort ongelukken’, verklaart Ulrika Lundgren, woordvoerder van verzekeraar Aon. ‘Iemand die van een steiger valt, of een kraan die omvalt; wij scharen deze allemaal onder hetzelfde kopje.’
‘Wij merken het ook, erg treurig’
Vakvereniging Het Zwarte Corps (HZC) houdt zelf ook geen cijfers bij, maar weet niettemin zeker dat het aantal hijskraanongevallen de laatste tijd weer toeneemt. ‘Als ik deze cijfers zo hoor, neem ik dat, kijkend naar de geluiden die ik uit het veld hoor, direct van je aan’, reageert HZC-voorzitter René van der Steen op de cijfers van Cobouw. ‘Wij merken ook dat deze ontwikkeling gaande is. Dat is erg treurig, inderdaad.’
Het gaat volgens Van der Steen vaak mis aan de voorkant van het proces: als de last aan de hijskranen moet worden vastgemaakt. ‘Dit wordt door het enorme personeelstekort steeds vaker gedaan door mensen die hiervoor niet bevoegd of opgeleid zijn. Maar het werk moet toch gebeuren, dus wordt er tegen een metselaar of een timmerman gezegd: maak jij die last even vast. Dan gaat het natuurlijk snel mis.’
Bijna elke dag gaat er iets fout
Bijna elke dag gaat er daardoor bij het aanpikken wel iets fout, stelt Van der Steen. ‘Dit leidt natuurlijk niet direct tot ongelukken, maar elke fout is er een te veel.’
Onderzoek Cobouw
Cobouw onderzocht het aantal ongelukken met hijskranen dat zich in 2017 en 2018 voordeed, door verschillende media na te pluizen. Verkeersongelukken zijn buiten beschouwing gelaten. Ook ging het alleen over ongelukken in Nederland.
Uit de inventarisatie kwam een aantal opvallende zaken naar voren. Ten eerste bleek dat er dit jaar fors meer ongelukken zijn gebeurd dan het jaar daarvoor. In 2018 deden zich negentien ongelukken met kranen voor; in 2017 elf.
Opvallend: in beide jaren vonden de meeste incidenten plaats in de maand september. ‘Wegzakkende kranen’ komen relatief vaak voor. Vooral in 2018 was dit het geval. Dit jaar vielen tot nu toe minstens vier kranen om door een onstabiele ondergrond. Niet bij elk ongeluk is de oorzaak bekend. Wel is bekend dat het vaak ging om menselijke fouten.
De Vereniging voor Verticaal Transport onderschrijft dat volledig. Of het aantal ongevallen zo flink is toegenomen, kan directeur Lion Verhagen niet met zekerheid zeggen. Het kan volgens hem ook zijn dat media er meer over berichten. Maar dat er nog steeds te veel ongelukken gebeuren met hijskranen, dat staat volgens hem wel als een paal boven water.
‘Bij het bestellen van de kraan gaat het al mis’
Verhagen ziet dat het bij de voorbereiding van hijswerk vaak al fout gaat. Dat is niet altijd de schuld van de aanpikkelateur, stelt hij. ‘Het gaat al mis bij het bestellen van een hijskraan. Er wordt niet nagedacht over wat er precies moet gebeuren, waar de kraan moet staan. Niemand neemt hier echt verantwoordelijkheid voor. Dan krijg je situaties dat de machine maar gewoon ergens wordt neergezet, op een ondergrond die niet stevig genoeg is. De hijskraan kan dan zo wegzakken en omvallen’, legt hij uit.
Wegzakkende hijskranen zijn ook de ongelukken die zich de laatste tijd het vaakst voordoen, zegt hij. ‘Kijk maar naar het recente ongeluk bij het Erasmus MC, daar werd een kraan op een onstabiele ondergrond geplaatst. Eigenlijk ligt de verantwoordelijkheid hiervoor bij de opdrachtgever. Die moet hier van tevoren beter over nadenken.’
Vier wegzakkende kranen
Uit de inventarisatie van Cobouw blijkt dat van de negentien hijsongelukken in 2018 er minstens vier gaan om wegzakkende kranen. Dit kunnen er meer zijn, want niet bij elk ongeluk is de oorzaak bekend. Ook gaat het vaak om menselijke fouten. Machinisten die per ongeluk een verkeerde draai maken, bouwvakkers die vergeten dat er nog wat aan de kraan hangt, lasten die te zwaar zijn, of blokken die niet goed bevestigd worden.
De grote vraag is wat de branche leert van eerdere ongevallen. In het recente verleden deden zich diverse grote hijskranenongelukken voor, met ernstige gevolgen. Het dodelijke ongeval bij het VROM-gebouw in Den Haag (2016) en het hijsongeval in Alphen aan den Rijn liggen nog vers in het geheugen. Na deze gebeurtenissen zijn richtlijnen en regels voor het werken met kranen verscherpt. Voor elk bouwproject zijn sindsdien ‘gedegen veiligheidsplannen’ verplicht.
Strengere regelgeving?
Hoewel er afgelopen jaar nauwelijks ernstige gewonden vielen bij hijsongevallen, lijkt het erop dat de genomen maatregelen weinig uithalen en er nog strengere regelgeving nodig is. Als het aan Het Zwarte Corps ligt, komt die er ook. De vakvereniging is druk in de weer met het opstellen van een certificatieschema waaraan aanpikkelateurs moeten voldoen.
‘Wij willen dat bouwvakkers die een last aan een hijskraan vastmaken, kunnen aantonen dat ze kennis van hijsgereedschap hebben, dat ze weten hoe ze moeten communiceren met de kraanmachinist en dat ze kennis hebben van het hijsproces en de ontwikkelingen die daarin plaatsvinden’, verklaart Van der Steen.
‘Nieuwe richtlijnen aanpikkelateurs nodig’
Op dit moment bestaan hier volgens de vakvereniging geen richtlijnen voor, althans niet voor aanpikkelateurs op de bouwplaats. Er zijn wel soortgelijke certificeringschema’s voor de petrochemie- en offshoresector. ‘Een aanpikkelateur is geen functie. Het is een taak, waarbij extra vaardigheden komen kijken die elke bouwvakker kan beheersen, maar wel ná een opleiding. Vergelijk het met een bhv’er: daarvoor moet je ook cursussen doen, maar je bent het niet dag in dag uit. Op dit moment wordt het aanpikken gewoon door een willekeurige bouwvakker gedaan, die deze vaardigheden niet heeft bijgeleerd. Daar willen we vanaf, want daardoor gaat het vaak fout.’
Ongevallen graafmachines
Naast het aantal kraanongelukken onderzocht Cobouw ook incidenten met graafmachines.
Ook hierbij vonden in 2018 meer ongevallen plaats dan in 2017. Dit jaar gebeurden er tot toe negen ongelukken met graafmachines, in 2017 ging het om vier. Ook bij de graafmachines vergeleek Cobouw het aantal berichten in de media met elkaar.
Het Zwarte Corps verwacht dat het nieuwe certificeringsschema – dat wordt ontwikkeld in samenwerking met andere brancheorganisaties, schoolinstellingen en vakbonden – in het eerste kwartaal van 2019 in de Arbocatalogi van de cao’s verschijnt. Eigenlijk wil de branchevereniging het nieuwe schema ook wettelijk verankerd hebben. Maar of dat gaat gebeuren, is sterk de vraag.
‘Ministerie wil geen extra regels’
‘Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft een tijd geleden gezegd dat het geen extra regels voor bedrijven wil invoeren’, zegt Van der Steen. ‘We gaan wel lobbyen bij het ministerie, want we willen duidelijk maken hoe belangrijk we dit vinden. Maar dat er een nieuwe certificeringsschema komt, is al een eerste en goede stap.’
Navraag bij het ministerie leert dat de overheidsinstantie het inderdaad niet nodig vindt om nieuwe richtlijnen voor aanpikkelateurs in de wet te verankeren. ‘De wet is al glashelder’, laat het ministerie in een schriftelijke reactie weten. ‘In de Arbowet is geregeld dat alleen iemand met voldoende deskundigheid de lasten mag aanpikken aan een hijskraan. Als dat niet het geval is, is sprake van een overtreding.’ Wel zijn ondersteunende richtlijnen uit de branche ‘natuurlijk van harte welkom’, voegt het ministerie daaraan toe.
Ook nieuwe richtlijn mobiele kranen
De Vereniging Verticaal Transport vindt desondanks dat er meer aandacht nodig is voor veilig werken met kranen. Zij is daarom bezig met het opstellen van een nieuwe richtlijn voor mobiele kranen. Verhagen: ‘Er is er al een voor het werken met torenkranen, maar nog niet voor het werken met mobiele kranen. Op deze manier hopen we meer aandacht te vragen voor het goed voorbereiden van hijswerkzaamheden.’ Naar verwachting wordt deze richtlijn in de loop van 2019 gepubliceerd.
‘Maar wacht niet totdat deze richtlijn er is’, drukt Verhagen opdrachtgevers en bouwers die werken met hijskranen op het hart. Hij wil daarvoor een oproep doen. ‘Zorg dat je nu al je hijswerkzaamheden goed voorbereidt. Daardoor kun je veel problemen voorkomen.’
Bron: www.bouwmachines.nl / www.cobouw.nl